AS TERRAS DA BARBANZA

As terras da Barbanza están situadas nunha península de extraordinario valor paisaxístico, ecolóxico e arqueolóxico entre as rías de Muros e Arousa, en plenas Rías Baixas. Na súa parte central érguese un enorme bloque tectónico de granito orientado en dirección SSO-NNL a cuxos pés foron nacendo aldeas mariñeiras que co paso dos anos acadaron un notable crecemento demográfico. A dureza da paisaxe da serra, onde pace en liberdade gando vacún e cabalar, con miradoiros espectaculares sobre as rías, contrasta coa calidez dos areais e as lagoas da costa.

Se temos en conta a gran cantidade de xacementos arqueolóxicos existentes, a Barbanza tivo que estar moi poboada dende tempos antigos, tanto no interior, onde podemos atopar os conxuntos megalíticos da Arca da Barbanza, a Casota do Páramo, as mámoas de Sabucedo e Alto das Brañas, infinidade de petróglifos e restos de castros e calzadas romanas como a de Vitres ou a de Moimenta, como na costa, onde achamos restos de castros prerromanos como os de Baroña, Neixón, Punta Ostreira, Porto de Baixo ou A Cidá.  

De non terdes moito tempo para coñecer esta comarca polo miúdo a miña suxestión é que entredes pola ría de Muros e comecedes a ruta na vila de Noia, cun interesante casco histórico medieval como as casas góticas do s. XIV da Xouba e da Rosa, o Pazo do Forno do Rato, o Pazo Dacosta, o Hospital de Adentro ou Casa da Gramática e algunhas das igrexas máis interesantes da arquitectura galega como Santa María a Nova do s. XIV coas súas lápidas gremiais, San Martiño do s. XV ou San Francisco do s. XVI.

Seguindo a costa cara ao sur pasaredes por Portosín e Porto de Son, turísticas vilas mariñeiras. Nesta última está o Centro de interpretación do Castro de Baroña, que podedes visitar antes de continuar viaxe ata o castro, declarado Patrimonio Artístico Nacional. O castro de Baroña está situado nun lugar espectacular: unha península rochosa, á beira do mar, dende onde se divisa ao lonxe a elegante silueta do Monte Louro.

Otro monumento que non podedes deixar de ver é o dolmen de Axeitos, un dos mellor conservados de Galicia, malia faltarlle o corredor de entrada. Para velo hai que desviarse da costa e seguir a AC 550 que leva a Santa Uxía de Ribeira ata a aldea de Axeitos, onde atoparedes un indicador que sinala o camiño a seguir para atopar o dolmen.

Dende Sta. Uxía podemos retroceder ata as dunas de Corrubedo, (de arredor de 2,5 qm. de lonxitude e entre 10 e 15 de altura, con dúas lagoas integradas, unha de auga doce, a de Vixán, e outra de auga salgada, a de Carregal), e logo seguir ata A Pobra do Caramiñal, un lugar vinculado a Valle Inclán e á súa obra, con casas blasonadas como a Torre de Xunqueiras, a Torre de Bermúdez ou a Casa Grande de Aguiar. Dende a Pobra pódense facer multitude de rutas tanto paisaxísticas como culturais. Entre as rutas paisaxísticas está a da Curota, un mirador espectacular dende onde se divisan as rías a vista de paxaro e onde atoparedes un busto de Valle Inclán, ou a ruta das piscinas naturais do río Pedras. E, como non, as rutas que seguen a costa comunicando sensacionais areais, rodeados de piñeirais por onde poderedes pasear, descansar ou tomar un relaxante baño. Dende a Pobra hai que seguir ata Boiro, outro lugar de magníficas praias, onde cómpre visitar o castro de Neixón cun Centro de interpretación moi interesante.

A seguinte parada imprescindible é a vila mariñeira de Rianxo, berce de destacados escritores da literatura galega como Castelao, Rafael Dieste ou Manuel Antonio, tamén con interesantes mostras arquitectónicas. E finalmente as Torres do Oeste de Catoira.

A COMARCA DA TERRA ALTA

A Veiga de Valdeorras con Pena Trevinca ao fondo

A Terra Alta é un extenso territorio montañoso situado no SE. de Galicia regado por numerosos ríos e regatos entre os que destaca o Xares, que descende dende Pena Trevinca ata acadar o curso do Bibei en Entrambasaugas; un territorio ideal para os amantes da montaña, onde o tempo e o espazo teñen características propias. 
Na Terra Alta o tempo transcorre repousado en consonancia cos ciclos da natureza: a plantación das patacas ou da remolacha, a sega da herba ou do centeo, a recollida das castañas, a matanza… e o espazo resulta intimidante. Vista de lonxe, a Terra Alta semella unha fronteira infranqueable, un horizonte de lombas e picos entrelazados sen a máis mínima discontinuidade que van ascendendo de norte a sur ata acadar alturas superiores a dous mil metros en Pena Trevinca (2127 m), Pena Negra (2123 m) ou Pena Survia (2112 m.). Mais, de perto, cando percorremos as estradas de montaña que comunican as pequenas aldeas, podemos comprobar que entre as lombas e os picos se extenden vales máis ou menos extensos, con matos, pradería para o gando e arboredo entre os que surxen de cando en vez tellados de pizarra e algún campanario barroco.

A capital da Terra Alta é A Veiga de Valdeorras, unha pequena vila que foi medrando á beira do Xares, á altura do encoro de Prada, onde se pode practicar a pesca ou os deportes náuticos.

O concello da Veiga é un dos máis extensos de Galicia e tamén o de maior altitude. Os seus dominios exténdense ata as serras do Eixe e A Calva. Mais a súa poboación está concentrada en 29 pequenos núcleos, agochados uns ao abeiro dos picos entre os vales da serra, e esparexidos outros nas zonas máis baixas seguindo o curso do Xares ou empoleirados nas numerosas lombas que rodean o val.

RUTA DE SENDEIRISMO ARREDOR DO ENCORO DE PRADA

Os que queiran pasear tranquilamente e sen dificultades poden percorrer cada día un tramo desta ruta que vai bordeando o encoro de Prada. Coñecida tamén como a SENDA VERDE DO XARES, é unha ruta circular, duns 30 kilometros de lonxitude, que parte da Veiga e atravesa as aldeas de Casdenodres, Castromarigo, Candeda, Prada, Corexido, Vilaboa e Santa Cristina ata volver ao punto de partida.

Ao longo desta ruta atopamos a fauna e a flora autóctonas que viven nas illas, praias, areais, aldeas ribeirás e pobos asolagados que imos descubrindo ao noso paso.

RUTA DA CÁNTARA DA MOURA

Trátase dunha ruta de menos dun qm. de lonxitude que nos conduce polas beiras do río Corzos. Os que queirades percorrela mirade os detalles AQUÍ.

RUTA DAS LAGOAS

Esta é unha ruta apta para xente que está afeita a andar por lugares difíciles e para os amantes da montaña. 

As pegadas da antiga actividade glaciar do Cuaternario fanse presentes nas lagoas de Ocelo (a 1530 m. de altitude) e a Serpe (a 1680 m. de altitude), ubicadas ambas na serra Calva. Apresadas no fondo de antigos circos glaciares, ambas lagoas permanecen conxeladas a maior parte do inverno. As dúas verten as súas augas ao Xares nas proximidades da aldea da Ponte, a 15 qm. da Veiga, dende onde se pode acceder a elas ben a pé ou en todoterreo pola pista forestal que conduce ata O Fial e logo a pé pola senda que chega ata as lagoas.

Para chegar á Lagoa da Serpe hai que ascender o Fial e descendelo logo polo leste, a cuxo pé se agocha como unha turquesa apresada entre as rochas da serra en contraste coa imponente mole de Pena Trevinca que se ergue ao leste no horizonte.

De ter tempo e non estar cansos, dende a lagoa da Serpe pódese continuar ata a Lagoa de Ocelo se estamos dispostos a andar, como mínimo, tres horas máis. Para iso hai que seguir un camiño estreito que sobe bordeando O Fial e logo avanzar sobre unha chaira ata chegar a un outeiro con enormes penedos. A partir de aquí comeza o descenso pola outra vertente ata que divisamos a pequena lagoa elíptica.

De querer facer as rutas en días diferentes, podemos chegar ata a aldea de Xares,a 12 qm. da Veiga, e seguir o camiño do Coto Montes de Xares.

A RUTA DE PENA TREVINCA

Ruta moi difícil, que transcorre por alta montaña, para a que cómpre ter unha preparación física adecuada. Para máis información podedes clicar AQUÍ. 

A RIBEIRA SACRA DO SIL

No seu tramo final o Sil serve de fronteira natural entre as provincias de Lugo e Ourense ata unirse co Miño na aldea dos Peares. Neste tramo o río avanza represado entre paredes case verticais de ata 500 m. de altura por dous encoros: o de San Pedro e o de Santo Estevo. Polo cumio destas paredes verticais discorren estradas sinuosas que conducen a pequenas aldeas e constitúen excelentes miradoiros sobre o canón do Sil. 
Para seguir a ruta do Sil podemos comezar nos Peares. Se chegamos dende a provincia de Lugo pola marxe dereita do Miño, atravesamos á súa marxe esquerda, xiramos á dereita para seguir a estrada dirección Ourense e atravesamos o Sil para enlazar coa N-120. Neste punto xiramos de novo dirección Lugo pola N-120 e, antes de chegar de novo aos Peares, collemos á dereita unha estrada que sube montaña arriba cara a Luíntra pasando por O Alcouce, Cruz da Moura, Monteverde. A 1 qm. de Luíntra veremos a necrópole das Cabanas ou da Moura, un campo de mámoas datadas entre 3500 e 2000 anos a. C. Desde Luíntra, terra de afiadores e paragüeiros como nos lembra a escultura que preside a praza da vila, podemos seguir ata o mosteiro de Santo Estevo de Ribas de Sil, na actualidade Parador Nacional de Turismo. Para chegar ao mosteiro hai que seguir a estrada OU-0508=CV-523 e desviar á esquerda pola OU-504. Aquí ademais do atractivo do mosteiro e da igrexa temos unha ruta de senderismo circular de case 10 qm. para coñecer a paisaxe da zona.
De continuarmos a ruta do Sil teremos que subir de novo ata a estrada principal CV-523 que continúa por Parada Seca, Alberguería, Cachaldora, Caxide... ata Parada de Sil. A estrada vai seguindo o curso do Sil a vista de paxaro e as paisaxes que se poden contemplar dende esa altura son asombrosas. Numerosos miradoiros sinalizados ao longo do traxecto, como o de Cabezoás, van indicando ao viaxeiro os lugares nos que pode parar. Pero o máis espectacular é o coñecido como los balcones de Madrid, ao que se accede collendo unha desviación á esquerda dende o centro de Parada de Sil. Antes de entrar nesta localidade atopamos tamén á esquerda un cruce coa indicación do mosteiro de Santa Cristina de Ribas Sil a 4,5 qm. Esta estrada descende monte abaixo protexida por unha frondosa vexetación autóctona ata chegar ao mosteiro, que apenas consegue asomar a súa torre por riba das árbores que o rodean. Dende o alto da torre pódese ver, moito máis abaixo aínda, o río Sil, polo que se poden ver navegar catamaráns cheos de turistas. 
De regreso a Parada de Sil continuamos pola OU-0605 pasando por Sacardebois ata chegar a San Lourenzo de Barxacova e ao río Mao. Aquí cómpre facer outra parada antes de continuar ata Cristosende, unha aldea singular cun casarío tradicional moi ben conservado e Teixeira, situadas ambas as dúas en lugares privilexiados sobre o canón do Sil. Dende aquí podemos ir a Santa Tegra de Abeleda e visitar as ruínas do mosteiro de San Paio de Abeleda e finalizar a ruta en Castro Caldelas.
Castro Caldelas, situada á beira da VIA NOVA romana, é unha pequena vila medieval que ten as súas orixes nun primitivo castro celta. Aquí podemos descansar e visitar o castelo e outros edificios adxacentes. Na rúa que sobe ao castelo está a casa na que viviu o ilustre fundador do Grupo Nós, Vicente Risco, hoxe convertida en hotel. Dende esta vila parten varias rutas de sendeirismo, como a ruta dos muíños, que comeza a dez metros do centro da vila.
Se continuamos a viaxe dirección Ourense podemos desviarnos ata Montedarramo para visitar o mosteiro de Santa María e o bidueiral. Logo podemos volver á C-536 e chegar a Vilariño Frío para ver a súa ponte romana, agochada entre a vexetación á marxe dereita da estrada. Seguimos dirección Ourense e despois de pasar o Alto do Rodicio comezamos a divisar unha panorámica do val de Maceda ata chegar ao concello de Xunqueira de Espadanedo. Aproximadamente no medio da vila atopamos á dereita, entre as casas, un cruce que conduce ao mosteiro de Santa María de Xunqueira de Espadanedo, onde está ubicado o concello na actualidade.
Para continuar o camiño temos que volver á C-536 e a 1,5 qm. atopamos un cruce á esquerda que conduce a Niñodaguia, famosa pola súa cerámica. Volvemos á C-536, continuamos ata Esgos e seguimos un qm. máis ata chegar a un cruce situado á dereita que conduce ao mosteiro de San Pedro de Rocas, situado nunha paraxe boscosa rodeado de vexetación autóctona e fontes de auga. Outro lugar delicioso para pasar o día. 
Para continuar o camiño deberemos volver ata o cruce e xirar á dereita para finalizar o noso percorrido en Luíntra, ou ben seguir dirección Ourense.

O PINDO, O OLIMPO DOS DEUSES CELTAS

Clica na imaxe para vela máis grande

RUTAS POLO MONTE PINDO

Coñecido tamén como o Olimpo celta, o monte Pindo, chan dos celtas supertamáricos, garda no seu seo restos arqueolóxicos de diferentes épocas históricas, a maioría de moi difícil datación; xigantescas rochas antropomorfas e zoomorfas que durante moitos anos foron consideradas obra dos celtas e abundante número de lendas de tesouros e seres míticos como serpes, mouras, fadas, bruxas...que poboan estes lares. O escritor D. X. Cabana pregúntase nun dos seus poemas: 

                                 Quen ten habitación nestes penedos

                                 de rosado esplendor, que pobo altivo

                                 se refuxia no monte duro e esquivo

                                 e coñece os seus íntimos segredos...

O Pindo está formado por varios outeiros e chairas formados en épocas prehistóricas: 

O monte Peñafiel, tamén chamado "monte sagrado do Pindo" é o que está máis próximo á fervenza do Ézaro. O seu cumio redondeado cun enorme penedo no medio fai crer a algúns investigadores que acolleu un ara ancestral que logo o xeneral Lucio Sextio dedicaría a Marte a partir do 24 a. C., pasando a denominarse dende aquela Ara sextiana. Pénsase tamén que, posteriormente, neste mesmo lugar, a igrexa compostelá construíu un castelo.

O Pedrullo, coñecido tamén como O Casteliño ou cerro de Sant Jiurgium porque acolleu dende o s. X a fortaleza de San Xurxo, construída para vixiar as costas de piratas normandos e turcos. Esta fortaleza estivo unhas veces baixo xurisdicción real e outras baixo a tutela da igrexa, ata que foi derrubada durante as revoltas irmandiñas.

O Chan das Lamas, unha extensa chaira que se extende ata o rego dos Muíños. Pénsase que parte desta chaira foi unha lagoa na que estivo ubicado un poboado lacustre. Noutros tempos foi o lugar de paso máis curto entre o Pindo e o val de Carnota.

O Chan da Mina onde houbo unha explotación de wolframio nos anos corenta.

A Laxe da Moa, un miradoiro espectacular de 627 m. de altitude dende onde se divisa 360º arredor. 

Para subir ao monte Pindo poden seguirse varias rutas. A que parte da aldea do Pindo non é apta para todo o mundo porque ten unha subida moi pronunciada. O camiño sae dende detrás da igrexa e despois de atravesar un regato, continúa uns metros entre valados á sombra de piñeiros, loureiros e acrivros. O camiño segue logo o curso do regato, a cuxa beira irán aparecendo algúns muíños abandonados. Segundo subimos de cota o camiño vaise estreitando e a vexetación comeza a dar paso a rochas de estrañas formas e tamaños.

Algo máis arriba chégase a unha pequena chaira. Á dereita vese O Pedrullo. Pero a ruta continúa cara á esquerda. Deixamos á dereita o chan das Lamas e o outeiro do Naris, chamado así polos trazos da figura que alí se atopa. E continuamos ascendendo ata que chegamos ao chan de Lourenzo ou chan da Mina, unha extensa chaira na que se divisa á esquerda do camiño unha xigantesca figura antropomorfa coñecida como O Guerreiro. 

Se continuamos ascendendo en zig zag sorteando penedos e árbores chegamos aos pés da Moa, onde tamén se atopan restos de antigas edificacións e mesmo pedras gravadas. 

Mais se continuamos cara á esquerda imos dar a un lugar coñecido como a Casa de Xoana, unha cova que a erosión acabou convertendo nun túnel por onde o vento circula en total liberdade.

Para regresar, se non queremos baixar polo mesmo camiño, podemos baixar cara a Fieiro, unha aldea do concello de Mazaricos.

LEMBRADE:

1. Antes de subir ao Pindo debedes ter moi claro o itinerario da vosa ruta.
2. Non subades nunca con néboa nin con chuvia, porque podedes perdervos ou ter un accidente que se podería ter evitado.

Ver Roteiro circular ao Monte Pindo "para non perderse" nun mapa máis grande

RUTAS POLO SOR

O río Sor serve de fronteira natural entre as provincias da Coruña e Lugo e desemboca no Cantábrico formando a ría do Barqueiro. Os que pasedes uns días por estas terras dos concellos de Mañón ou do Vicedo non podedes marchar sen percorrer as súas ribeiras, refuxio dunha interesante flora e fauna autóctonas.

Ao longo dos seus 49 quilómetros de percorrido hai trazadas 6 rutas de sendeirismo de diferente dificultade por ambas marxes, así que tedes onde escoller. Se non sodes pescadores suxírovos que comecedes facendo a que está máis perto da desembocadura: Morgallón-refuxio de Ulló-Morgallón.

RUTA O MORGALLÓN-REFUXIO DE ULLÓ-O MORGALLÓN

Esta ruta de nove quilómetros e medio aproximadamente está situada na marxe dereita do río, polo tanto, no concello do Vicedo, na provincia de Lugo, e poden percorrela persoas de todas as idades con tal de que estean afeitas a andar. 

Se partides do Vicedo tedes que coller a estrada (LU-6404) ata a aldea de Poceira e continuar pola (LU-6413) que enlaza coa (LU-6401) ata O Morgallón. Aínda que tamén se pode iniciar a ruta no porto do Barqueiro e atravesar a ponte sobre o río Sor.

Entre Poceira e O Morgallón o río ensánchase facendo unha gran curva da que emerxe a illa de San Martín de Negradas, habitada na Idade Media por unha comunidade relixiosa. A súa proximidade á ribeira fai que sexa accesible con marea baixa a través dunha calzada (que tal vez teña as súas orixes na colonización romana). Suxírovos que fagades todo este percorrido a pé disfrutando destas paraxes.

De chegardes en coche ata O Morgallón podedes deixalo aquí e comezar a ruta. Unha opción para facela máis doada aos menos andadeiros é saír á mañá do Morgallón con comida e bebida para pasar o día, xantar no refuxio de Ulló e volver ata o punto de partida polo serán. Deste xeito pódese camiñar devagar, parando en todos os lugares que un queira para disfrutar da paisaxe. 

De virdes da parte de Ortigueira, no porto do Barqueiro  podedes coller a estrada (LU-6410) que atravesa o río Sor e continúa pola beira dereita do río ata enlazar coa (LU- 6404) que vén do Vicedo pouco antes de chegar a Poceira.

A ruta que parte do Morgallón vai seguindo o río toda a primeira parte do traxecto. Neste tramo veredes unha antiga minicentral abandonada, o encontro de río Barba co Sor e unha presa de retida para remonte dos reos. Un pouco máis adiante atoparedes unha telesilla colgante para cruzar o río, aínda que o seu estado actual non é o máis adecuado para aventurarse a subir a ela. A partir de aquí o camiño continúa ata chegar a un muíño de auga abandonado e finalmente a Ponte de Ulló, onde atoparedes un merendeiro para descansar e repoñer forzas.

Os biólogos interesados nos invertebrados de auga doce e nos insectos en xeral teñen aquí un paraíso. Libélulas, efémeras ou cabaliños do demo, entre outros insectos, sobrevoan polas ribeiras durante todo o traxecto.

O regreso ao Morgallón podedes facelo por onde viñestes ou ben continuar bordeando polo outro lado o Monte Ínsua -chamado así porque está rodeado polo río Sor-, ata chegar de novo ás casas da aldea de Monte de Ínsua e finalmente, despois dunha pequena costa, ata O Morgallón.

RUTA REFUXIO DE ULLÓ-REFUXIO DA FURADA-PONTE DO PORTO

Se queredes coñecer o río Sor pola ribeira esquerda tedes que coller a estrada (AC-4401) que conduce ás Pontes de García Rodríguez un pouco antes de chegar ao porto do Barqueiro, vindo de Ortigueira á man dereita. Dende esta estrada parten numerosas pistas que conducen ás aldeas próximas ao río e tamén ata diferentes puntos do río. 

A primeira parada pode ser a aldea de Ribeiras do Sor, onde se atopa a finca Torre de Lama, cunha das plantacións de camelias máis interesantes e extensas de Europa. A segunda parada pode ser a aldea de Folgoso, dende onde podemos acceder ao refuxio de Ulló, punto da partida desta ruta de doce quilómetros de lonxitude.

Aínda non sendo difícil de percorrer e malia haber bancos para descansar cada pouco, esta ruta non é adecuada para persoas que non estean afeitas a andar ou teñen dificultades de mobilidade, porque hai tramos nos que hai que subir e baixar escaleiras.

Iniciada a marcha, e despois de andar arredor de tres cuartos de hora, chégase a unha ponte colgante e ao refuxio de pescadores da Furada. Aquí pódese facer un alto no camiño para descansar ou ben seguir ata a ponte medieval de Ponte do Porto, na que ainda se pode ver o marco que sinalaba o límite entre as provincias do Antigo Reino de Galicia de Betanzos e Mondoñedo. Aquí poderedes ver tamén a capela da Virxe do Porto a onde se ía noutrora de romaría.

RUTAS QUE PARTEN DE PONTE SEGADE

Continuando pola estrada (AC-4401) atoparemos un indicador que nos sinala a dirección cara á área recreativa de Ponte Segade. Dende este lugar parten tres rutas de sendeirismo, unha das cales nos leva ata o miradoiro de Augas Caídas dende onde se pode contemplar unha fervenza do río Seixo de arredor de 50 m. de altura que verte as súas augas ao Sor. 

A ruta, de oito quilómetros, transcorre primeiro pola marxe dereita do río Sor ata chegar á área recreativa de Fonte Cubelas, e logo pola esquerda ata chegar á fervenza, dende onde se pode subir ata o miradoiro de Augas Caídas por un estreito e pendente camiño.

Os que non poidan ou non queiran ir ata o miradoiro por esta ruta, teñen outra opción máis doada e máis curta para ver a fervenza: saír da estrada (AC-4401) por  unha pista anterior de aproximadamente catro quilómetros que se colle na parroquia de Caión e que leva directamente ao miradoiro.

A FERVENZA DE ÉZARO

Reparade nas imaxes que aparecen esculpidas nas rochas. Cantas conseguides localizar?

A FERVENZA DO ÉZARO

A comarca do Xallas é un territorio atravesado por multitude de ríos e regatos entre os que destaca o Xallas, que descende ao longo de 64 qm. dende o monte Castelo por terras de Coristanco, Sta. Comba, A Baña, Zas, Mazaricos e Dumbría. Ao chegar a este último concello o Xallas acelera a súa pendente encaixado entre a mole granítica do Pindo e pasa a chamarse Ézaro, como as terras que atravesa. A comarca de Xallas ábrese paso cara ao mar entre a de Fisterra e a de Muros a través da fervenza do Ézaro, un cadoiro de perto de 40 m. de altura que se precipita no mar entre unha nube de auga que ascende monte arriba, escavando ao seu pé un pozo que xa ten máis de 16 m. de profundidade.

Entre os sete ríos de Europa que desembocan no mar en forma de fervenza, O Xallas é o máis caudaloso, unha marabilla da natureza que invito a ver a todos os que queiran ficar deslumbrados. Calquera pode achegarse ao pé da fervenza tanto de día como de noite grazas a uns potentes reflectores que proxectan a súa luz cara á auga. Para chegar a ela hai que seguir a estrada AC-550 entre Cee e Muros ata a aldea de Ézaro a alí desviarse pola pequena estrada que vai bordeando unha baía natural que protexe a mole granítica do Pindo, onde atoparemos un embarcadoiro e a antiga Fábrica de Luz. E ao final da baía, a fervenza, debuxando a súa vitoria sobre as rochas do Pindo cun ruxido atronador.
Pero o río Ézaro aínda nos ten reservadas outras sorpresas. Río arriba, entre a fervenza e o encoro de Sta. Uxía, pódense ver unhas cavidades circulares denominadas Pías ou Caldeiras, unha especie de piscinas naturais de augas cristalinas que se formaron ao longo dos séculos pola erosión das augas e os cantos rodados, onde un se pode bañar, controlando sempre antes de ir cando abren as comportas do encoro de Sta. Uxía.
Os que queirades ter unha panorámica xeral de toda a zona, collede a estrada que ascende monte arriba dende o aparcadoiro que hai diante da central hidroeléctrica. Atoparedes o miradoiro de Ézaro, a 273 m. de altura, cunhas vistas espectaculares do río, do monte Pindo, da praia de Ézaro e da ría Corcubión, cuxa entrada vixía sen desmaio o faro de Fisterra.
Unha vez visitados estes lugares regresade á aldea de Ézaro. Nela poderedes tomar o sol no areal que se extende diante as casas e tomar un refrescante baño no mar ou visitar o Centro de interpretación de rutas do monte Pindo, o Olimpo celta, onde vos poden indicar con detalle as diferentes rutas que se poden seguir para chegar ao cumio, ou ben outras como "As pegadas da historia", "As miradas ao Atlántico" ou a do "Castelo do Pedrullo".
Tanto Ézaro como O Pindo son pequenas aldeas mariñeiras cheas de tabernas onde poder saborear os produtos do mar que traen a porto os seus veciños e de sinxelos e encantadores hoteis onde poder pasar uns días marabillosos mentres coñecedes os arredores e percorredes os camiños e vieiros da bisbarra. 

A COMARCA DA ULLOA

RUTAS POLA COMARCA DA ULLOA
A comarca da Ulloa está situada no corazón de Galicia entre os concellos de Palas de Rei, Antas de Ulla e Monterroso, unha zona atravesada polo curso alto do río Ulla e algúns dos seus afluentes, entre os que destaca o Pambre.

A RUTA DO CASTELO DE PAMBRE

Unha da rutas que vos propoño pode ter como punto de partida o balneario de Pambre. Trátase dunha ruta que se pode facer tanto a pé como en bicicleta ou coche, así que depende de cada un como realizala.

Dende o balneario báixase ata a ponte sobre o río Pambre e, despois de cruzala, cóllese a primeira pista á man dereita que vai bordeando o río ata que ascende para levarnos ata o castelo de Pambre, unha fortaleza construída por Gonzalo Ozores de Ulloa no s. XIV que conseguiu resistir os embates das revoltas Irmandiñas. 
O castelo de Pambre é un dos mellor conservados de Galicia, malia os evidentes sinais do paso do tempo.Se o queredes ver por dentro ten na porta un horario de visitas.

A RUTA DOS TORRENTES DE MÁCARA

Visto o castelo podedes subir ata a estrada (LU-4008), coller á man dereita dirección Ramil e descender arredor de dous quilómetros ata chegar a unha ponte sobre o Ulla. Antes de atravesala atoparedes á man esquerda unha pista que ascende entre 100 e 200 metros ata unha carballeira onde podedes deixar o coche. Despois de atravesala, a pista vaise facendo cada vez máis estreita ata chegar a uns prados dende onde xa se poden ver as fervenzas, pozas e rápidos de Mácara, un tramo do alto Ulla de case tres quilómetros que atravesa este lugar da parroquia de San Martiño de Ramil no concello de Palas de Rei, moi perto da súa confluencia co Pambre. A ruta río arriba transcorre por paraxes difíciles, con enormes penedas graníticas e selvática vexetación, que hai que ir sorteando ata chegar ao antigo balneario de Frádegas cuxas ruínas, medio ocultas pola vexetación, surxen á beira dunha ponte que atravesa o Ulla.
Esta é unha ruta difícil para nenos e persoas con problemas de mobilidade pero de gran beleza, ideal para expertos en rafting e para persoas que queiran entrar en contacto coa natureza en estado puro.

Outra ruta máis doada de realizar é seguir o río Ulla dende Mácara en dirección sur ata a confluencia do Ulla e o Pambre.

A RIBEIRA SACRA DO MIÑO

Iniciamos a ruta en Chantada seguindo o curso do río Asma e pouco despois de pasar A Ponte e Líncora desviámonos á esquerda en dirección á aldea de Belesar, de onde parten os catamaráns que realizan rutas fluviais polo Miño. 
A estrada estreita e de pronunciado desnivel descende sinuosa entre viñedos e bodegas ata chegar á beira do Miño. De cando en vez atopamos pequenos aparcadoiros para os tractores á entrada das viñas, moi oportunos para estacionar o coche uns minutos e contemplar as espectaculares vistas do canón do Miño. Xa en Belesar, atravesamos a ponte e continuamos á dereita seguindo o curso do río cara ao sur ata chegar á praia fluvial da Cova, un bucólico remanso cunha área recreativa onde poder descansar á sombra das árbores fronte ao meandro que forma o río para salvar o Cabo do Mundo. A partir de aquí a estrada comeza a ascender e alonxarse cada vez máis do río entre árbores e viñedos. Dende esta marxe pódense ver ao outro lado pequenas aldeas agochadas entre as boscosas abas da ribeira, completamente mimetizadas coa paisaxe, e paraxes imponentes como a península do castro de Noguerol, tamén coñecida como Cabo do Mundo, de 518 m. de altitude, da que temos unha panorámica privilexiada dende o miradoiro da Cova ou dende a igrexa románica de San Martiño da Cova de Seoane, a 1 qm. da praia fluvial. Logo, a estrada segue ascendendo ata Fión onde cómpre parar para ver o ecomuseo Pazo de Arxeriz, un extraordinario centro de interpretación etnográfico da contorna. A partir de aquí a seguinte parada depende das preferencias de cada un. Unha tea de araña de estradas secundarias conducen a un sinfín de aldeas cheas de sorpresas agradables que hai que descubrir. A miña suxestión é seguir a estrada CP-41-02 ata Eiré para visitar a igrexa de San Miguel e continuar logo ata Ferreira de Pantón para visitar o mosteiro cisterciense das Bernardas. Dende aquí temos moi perto San Fiz de Cangas, Santo Estevo de Atán e San Vicente de Pombeiro.

Dende San Estevo de Atán os máis aventureiros poden achegarse a Marce, na parroquia de Vilar de Ortelle e percorrer a ruta de sendeirismo que conduce á fervenza de Augas Caídas, de arredor de 30 m. de altura, de difícil acceso no tramo final. Se ides, veredes un letreiro á esquerda da estrada que sinala o comezo da ruta antes de chegar a Marce. 
De volta de Augas Caídas o mellor é desandar o camiño ata chegar de novo á N-120 e seguila ata Monforte de Lemos, importante nó de comunicacións ferroviarias de Galicia. Se ben as súas orixes se remontan a épocas prerromanas, Monforte é unha vila medieval situada á beira do río Cabe, afluente do Sil, que conserva un patrimonio histórico artístico de gran importancia como a torre da homenaxe e o castelo dos condes de Lemos, o mosteiro benedictino de San Vicente del Pino, hoxe Parador de Turismo, o convento de Nosa Señora da Antiga, tamén coñecido como colexio dos Escolapios, o museo de arte sacro do convento das Clarisas, o barrio xudeu ou a ponte vella.

De Monforte sairemos pola estrada LU-617 dirección Chantada e a medio camiño entre esta localidade e Escairón colleremos a LU-3207 á dereita para visitar o Pazo de Tor, un dos pazos fidalgos mellor conservados de Galicia. Para chegar a el hai que pasar por Toiriz, Moreda, San Xillao de Tor, cruce á esquerda e Museo e Pazo de Tor.
Volvemos de novo á LU-617 dirección Chantada e enlazamos coa CRG 2.1 que segue ata Escairón. Aquí sairemos á dereita para realizar un xiro na glorieta e enlazar coa LU-5809 que conduce a Diamondi, a ruta máis curta, a 18 qm. do Pazo de Tor, para visitar a igrexa románica de San Paio de Diamondi e percorrer unha ruta de sendeirismo de case 3 qm. coñecida como Os Codos de Belesar, porque traza tres pronunciadas curvas para salvar a pendente de 300 m. que separa Diamondi de Belesar.
A ruta dos Codos de Belesar iníciase ao lado da marquesiña do autobús, fronte ao cimeterio de Diamondi, situado un pouco máis arriba da igrexa, e transcorre case totalmente entre soutos e carballeiras por unha calzada romana da que se conservan algúns tramos.

Restos de calzada romana  

No tramo final, o máis pendente, predominan as plantacións de viñas e pódense contemplar espectaculares vistas do Miño e dos viñedos e bodegas que parecen facer equilibrios na forte pendente da outra marxe do río.
Volvemos a Diamondi se non temos quen nos recolla en Belesar e seguimos a estrada cara ao norte pasando por Galegos, A Capela Vella e Fondo da Vila ata enlazar co corredor CRG 2.1 dirección Chantada. A menos de 2 qm. atopamos un cruce á esquerda que indica Santo Estevo de Ribas de Miño, a onde chegaremos despois de ascender arredor de 2 qm. 
Para continuar cara a Chantada hai que baixar de novo ata a CRG 2.1 e pasar o río Miño pola ponte nova.
Antes de chegar a Chantada podemos desviarnos á dereita en Tarrío para visitar a igrexa de Sta. María de Pesqueiras situada enriba do embalse de Belesar, con pinturas murais de gran valor no seu interior.
Volvemos de novo cara a Chantada e dende o barrio do Asma saímos pola mesma ruta do inicio, pero esta vez, pasado o barrio da Ponte, deberemos desviarnos á dereita para iniciar a ruta da marxe dereita do Miño. Por este lado a estrada transcorre sinuosa e sombría entre bosques de castaños, érbedos, sobreiras, carballos e algúns piñeiros, atravesada ás veces por torrentes que dirixen as súas augas en dirección ao Miño, como o río Fondós, que no seu tramo final salva vertixinosas pendentes con fervenzas de diferentes alturas. A de maior altitude podedes vela despois de pasar San Pedro de Erbedeiro, nunha curva cunha ponte que salva o Fondós, ao lado da imponente parede vertical do Penedo de Graúllo. Para vela en todo o seu esplendor hai que seguir uns 200 m. a estrada que comeza a ascender dende a ponte trazando pronunciadas curvas. Neste punto pódense ver espectaculares panorámicas da fervenza do Fondós, do Penedo de Graúllo, e uns metros máis adiante, do canón do Miño.

Penedo do Graúllo

A 3 qm de aquí atopamos a aldea de Chouzán onde está ubicada unha das igrexas románicas más espectaculares desta zona nunha paraxe impresionante: Santo Estevo de Chouzán. E aproximadamente 6 qm. máis adiante a de San Xoán da Cova. A partir de aquí continuaremos ata Os Peares, lugar de confluencia do Miño co Sil e o Bubal e das provincias de Lugo e Ourense. AQUÍ tedes información das igrexas deste último tramo.

RUTA DA ESTACA DE BARES

Ver RUTA DA ESTACA DE BARES nun mapa máis grande

  RUTA DA ESTACA DE BARES

O cabo da Estaca de Bares é o norte do norte, un enclave espectacular que se introduce no mar Cantábrico e soporta impasible arremetidas de ventos e tempestades. Este é un deses lugares que un non pode deixar sen coñecer.

Para chegar aquí hai que seguir a estrada da costa (C-642) que vai dende Ponte de Mera a Viveiro e, á altura do Porto do Barqueiro, coller nun cruce á man esquerda a (AC-100) que conduce directamente ao Faro da Estaca de Bares. A estrada de arredor de 9 quilómetros é estreita, pero cunhas vistas impresionantes, e remata nun aparcadoiro onde se pode deixar estacionado o coche. 
Neste finisterrae o faro e a casa do fareiro son os únicos indicios de civilización. Se o fareiro está accesible tal vez vos ensine o faro por dentro, pero se non é posible, pódese bordear o edificio e continuar por un estreito vieiro cara á punta do cabo. Nesta zona a paisaxe é sobrecolledora e perigosa, especialmente en días de vento, porque nalgúns tramos o camiño discorre pola beira do precipicio. 
Se ides en primavera ou en verán veredes o chan tapizado de flores. Entre elas están as da ''Armeria maritima'', coñecida popularmente como “herba de namorar”, pero limitádevos a observala ou fotografala porque está en perigo de extinción.

De volta ao aparcadoiro e mirando cara ao leste hai unha senda que conduce a unha antiga base americana abandonada. Seguídea cara ao mar e atoparedes o observatorio de aves e unha serie de muíños construídos na pendente do cantil ata perto do mar. Despois de contemplar a paisaxe dende este punto podedes seguir andando, en bici  ou en coche ata o Semáforo, transformado na actualidade nun hotel cunhas vistas espectaculares sobre a ría do Barqueiro.

De non quedardes no hotel podedes baixar ata o porto de Bares, unha aldeíña de pescadores chea de tascas mariñeiras, cunha praia en forma de cuncha de augas cristalinas e un porto cun espigón de pedras ciclópeas de incerta datación: uns opinan que as súas orixes poden ser fenicias e outros romanas, o que parecen confirmar outros restos atopados na zona. 
Se tedes uns días para poder desconectar e descansar non o dubidedes; este é un deses lugares nos que se respira paz e tranquilidade. 
De quedardes podedes repartir o tempo entre a praia e os paseos. Hai unha ruta de sendeirismo que percorre o cabo todo arredor para disfrutar da natureza.

A un quilómetro e medio do porto de Bares está a aldea de Bares onde se poden ver antigos muíños de auga e de vento. Dende aquí pódese chegar ata a Cuncha da Dorna, á beira dos cantís da costa oeste, cunhas vistas extraordinarias da ría de Ortigueira e da costa do cabo Ortegal.

Seguindo pola estrada que leva ao Porto do Barqueiro atoparedes á dereita unha pista que vai ao Facho de Maeda, onde atoparedes unha garita restaurada dende a que se pode observar unha panorámica da costa. De novo na estrada que conduce ao porto do Barqueiro, un pouco máis adiante, tedes a opción de baixar ata o castro e a praia de Vilela, para descansar ou refrescarse cun relaxante baño no mar ou, pola contra, continuar ata o porto do Barqueiro, outro típico pobo mariñeiro situado na desembocadura do río Sor, mirando cara á ría do Barqueiro. A vila gabea monte arriba ao abeiro dos ventos do norte e acolle no seu porto unha pequena frota de barcos de pesca.

A COMARCA DO ORTEGAL

Ver A COMARCA DO ORTEGAL nun mapa máis grande


Se Galicia é o confín de Europa, a comarca do Ortegal é o confín do confín. Situada entre o cabo Ortegal e a Estaca de Bares, entre o Atlántico e o Cantábrico, é terra de xente rexa, curtida polo mar e os vendavais, mais tamén aberta e
hospitalaria, que axiña te integra nas súas troulas e conversas.
A comarca do Ortegal é un lugar ideal para os amantes da natureza e a fotografía e un paraíso para xeólogos e biólogos.
A miña suxestión é que aproveites a primeira ponte que teñas para achegarte aquí. Están a agardar por ti estes cinco itinerarios.

RUTAS DA COMARCA DO ORTEGAL

Porto de Cariño 

A RUTA DOS ROMEIROS: SAN XIAO DO TREBO E O CABO ORTEGAL
É unha ruta apta para todas as idades, e pódese percorrer tanto a pé como en coche ou bicicleta. Non obstante, os que poidades percorrela a pé disfrutaredes dobremente. 

Se chegastes en coche ata Cariño podedes deixalo aparcado na rúa do Campo, nos arredores do cimeterio, dende onde xa podedes ver o mar Cantábrico e, enfronte, do otro lado do mar, a Estaca de Bares.

Dende o cimeterio até San Xiao do Trebo, antigo asentamento romano, hai tan só dous quilómetros, polo que un pode ir paseando con calma, disfrutando da paisaxe. En San Xiao pódese visitar a ermida do santo, onde se celebra unha romaxe o derradeiro sábado de xaneiro, e refrescarse na fonte ou parar na taberna que está ao pé da estrada a degustar unha caldeirada de peixe acompañada dun bo viño. 
Dende San Xiao ao cabo Ortegal hai que percorrer un quilómetro e medio máis. A estrada vai primeiro subindo ata chegar a un punto en que baixa en picado ata o faro. As vistas son espectaculares, especialmente no traxecto final, dende onde semella que vas ao encontro do océano, a fundirte con el, como os tres aguillóns que emerxen das augas. A baixada en coche hai que facela con moito coidado porque estás á beira do precipicio. 
Xa na rotonda do faro tes a sensación de estar na proa dun transatlántico. Dende aquí divísase ao leste outra proa, a Estaca de Bares, e ao oeste a enorme parede dos cantís do Limo e da serra da Capelada.
O solo do cabo Ortegal e os seus arredores é un paraíso para os xeólogos porque as súas rochas formaron parte hai millóns de anos do fondo submarino. Destacan especialmente os gneis, as ecloxitas e as anfibolitas.
Pero como din que unha imaxe vale máis ca mil palabras... comprobádeo vós mesmos:

RUTA DO MONTE MAZANTEO  

Se visitades o cabo Ortegal nun día de verán e quedades a comer en San Xiao tedes dúas opcións para rematar o día: percorrer outros dous itinerarios pola mesma zona ou visitar calquera das praias que se atopan ao final do macizo de Mazanteo na parroquia de Figueiroa. Eu suxírovos a segunda opción para variar de actividade e gardar forzas para o día seguinte. 

Todas estas praias teñen acceso por estrada, e a algunhas, como a praia de Fornos, pódese chegar co coche ata a mesma area. Alí atoparedes un aparcadoiro onde estacionar o coche mentres disfrutades do mar e do sol. É unha praia ideal para familias con nenos pequenos e para persoas maiores. Se ides unha vez non poderedes evitar repetir. Aconséllovos que poñades a toalla na parte esquerda da praia, mirando de fronte o mar, porque é a zona máis abrigada e tamén a máis tranquila para o baño. 

Outra opción para os máis deportistas é deixar o coche aparcado nos arredores do cimeterio da Pedra, onde comeza a ruta, percorrela andando ou en bicicleta, pasar a tarde na praia, e volver de novo ata a punto de partida bordeando o monte polo lado da costa. E se aínda non é moi tarde, mesmo podedes desviarvos un momentiño ata o Castro da Moura e contemplar unha panorámica vespertina da ría de Ortigueira e o porto de Cariño dende outra perspectiva. 

Os que non teñan problemas de mobilidade teñen a opción de ir á praia dos Cabalos, unha praia que che fai sentir a sensación de estar en contacto coa natureza en estado puro. O acceso, agás cando está a marea baixa, é a pé, por un vieiro que transcorre en pendente a través dun monte de eucaliptus, e conleva o atractivo de ter que practicar alpinismo por un pequeno cantil para baixar ata a area. Pero merece a pena este pequeno "sacrificio" porque é un lugar máxico.

RUTA DE SANTO ANDRÉ DE TEIXIDO

Se estades en Cariño e queredes seguir disfrutando de panorámicas espectaculares non deixedes de facer a ruta de Santo André de Teixido. Para elixir o punto de partida tedes varias opcións: Comezar no itinerario 2, Camiño do Faroleiro, que se inicia perto do cabo Ortegal, comezar no itinerario 3, Camiño do Limo, ou comezar na parroquia da Pedra. Se vos decidides pola derradeira opción, tedes que seguir a estrada Cariño a Pedra ata pasar unha gasolineira que hai á man dereita ao final da recta do Sagrón, onde atoparedes, tamén á man dereita, un cruce cun sinal que indica que por alí se vai a Santo André de Teixido. Aínda que eu vos recomendo que sigades calquera dos itinerarios anteriores porque teñen unhas vistas espectaculares.
En calquera caso as estradas irán ascendendo dende o nivel do mar ata chegar á Garita de Herbeira, o punto máis alto da Serra da Capelada, onde se poden contemplar os cantís máis altos de Europa despois dos dos fiordos noruegueses, cun desnivel de 613 metros sobre o mar.
Dende a Garita de Herbeira podemos realizar outro itinerario que conduce ata o Pico da Miranda, un espectacular miradoiro de perto de 500 metros de altura sobre a ría de Ortigueira, ou continuar coa ruta seguindo a estrada que atravesa a serra da Capelada,
Atravesada a serra na que pacen en liberdade cabalos e vacas, a estrada comeza a baixar ata chegar a un cruce. Se seguimos á esquerda chegaremos ata Cedeira e se seguimos adiante pola dereita a estrada irá baixando ata chegar a Santo André de Teixido, un lugar máxico do que di a lenda “que vai de morto o que non foi de vivo”. De aí que polo camiño poidamos atopar algunha ánima que non puido facer o traxecto en vida reencarnada nalgún animaliño do campo, sexan lagartos ou bolboretas. Non lles impidades seguir o seu camiño!
Probablemente o enclave de Teixido fóra un lugar de culto ancestral posteriormente cristianizado. As referencias máis antigas que se conservan do santuario pertencente á Orde de Malta remóntanse ao s. XII, aínda que a súa igrexa non comezou a ser construída ata o s. XVI. Hoxe en día é un lugar de pelerinaxe durante todo o ano, pero o día propio da romaría é o 8 de setembro.
Ao chegar á aldea atoparedes a ambos lados da rúa principal postos de venda de recordos atendidos polos veciños, que agasallan aos romeiros cunha poliña de “herba de namorar” para chamar a súa atención.  Deslizádella nun peto sen que se decate á persoa amada e ficará namorad@ do vós eternamente. Isto ben merece que lles merquedes como mínimo uns “Sanandreses”, figuriñas feitas polas mulleres con miolo de pan cocido sen levedar e pintadas de vivas cores cunha simboloxía relacionada co santo.
Xa dentro da igrexa, presidida pola imaxe de Santo André, veredes colgadas do teito barcas de pescadores e no chan figuriñas de cera representando cabezas, pernas, mans, porquiños, vacas, etc. Son as ofrendas dos peregrinos para que o santo interceda na súa curación ou como pago de telos salvado dalgún naufraxio.

Despois da visita ao santo baixade as escaleiras situadas á dereita da fachada principal ata a fonte do santo. Un cartel indicaravos que a auga non é potable, pero podedes expresar un desexo mentres botades unha miga de pan á auga; se aboia cumprirase e se vai ao fondo non. Pero sempre podedes intentalo outra vez. 
Na actualidade chegar ata San Andrés de Teixido non é difícil porque hai unha estrada que conduce ata o mesmo santuario, pero non hai aínda moitos anos o único acceso posible era unha corredoira intransitable que baixaba polo monte abaixo ata chegar á ermida, o que lle valeu ao lugar o sobrenome de “San Andrés de Lonxe” ou “San Andrés de Cabo do mundo”.